معرفت شناسی حکمت و اندیشه ارد بزرگ

چکیده مقاله دکتر خاتمی پیرامون "معرفت شناسی اندیشه حکیم ارد بزرگ" :

برای اینکه حکیم ارد بزرگ  Hakim Orod Bozord را بیشتر بشناسیم و به معرفت شناسی Epistmology دقیقی از جریان اندیشه این متفکر و مصلح اجتماعی برسیم باید به آرمان ، اهداف و اسطوره شناسی اش Myth and Mythology و همچنین بازخورد اندیشه هایش توجه نماییم . باید جریان ، مسیر و کنش آن را در بین مردم و نسل امروز ، واکاوی نموده و رجعت های تاریخی اش را مورد ارزیابی قرار دهیم تا با توجه به آرمانها و خواستگاهش بتوانیم درک درست و بهتری از آنچه در حال رخ دادن و رشد و نمو در اندیشه حکیم ارد بزرگ است داشته باشیم که این خود در نهایت به شفاف سازی دقیق تری از این حکمت فکری منجر خواهد شد .

اسطوره ها و توتم ها در اندیشه حکیم ارد بزرگ دارای شاکله محتوایی و پنداری هستند : ( مهربانی ، شادی ، آزادی و میهن ) چهار مکانیزم خوشبختی و آرمان غایی آن محسوب می شوند  . در بازنگری Revisionism این چهار پندار و اسطوره اندیشه ارد حکیم به طبیعت انسان دوستانه ای می رسیم که بطن خویش را در پرداختن به صلح و دوستی و همچنین کنش های مثبت زیستی می دهد .

با توجه به سرعت رشد ماشینیزم و انحطاط Decadence روز افزون پندارهای توسعه طلب ، رویش و زایش این حکمت خود بسیار شگرف و قابل توجه است . نگاه کلی در اندیشه حکیم بزرگ ، روحی اثبات گرایانه و پوزیتیویسم positivism دارد . از این روی با ساختار و نگرش فکری حکیم خیام نیشابوری نزدیکی های فراوانی دارد . اما بیش از آن بر اخلاقیات پای می فشارد ، به گونه ایی که رفته رفته از وادی پند به "ارزشی مهم" نزدیک می شود .

مهربانی در اندیشه ارد حکیم نتیجه احساسات گرایی Sentimentality نیست مهربانی به عنوان پهنه و زیرساخت Base کلی جهان و گیتی محسوب می شود . گردش از درون یک هسته اتم تا بزرگترین اجرام آسمانی همه و همه در اندیشه ارد بزرگ بخش هایی از مهربانی گیتی فرض می شود و چرخش و دوار بودن آنها به عنوان ملاطفت و مهر و صلح دوستی تاویل Hermeneutics می گردد . حکیم ارد بزرگ در جمله ی کوتاه نگرش خود را نسبت به جایگاه مهربانی اینگونه مطرح می کند : ( گیتی را در مهربانی می بینم ) . پس مهربانی یکی از آرمانهای مهم اندیشه ارد حکیم است . شاید بگویید توتم فرض درستی از مهربانی نیست بدین منظور به جمله دیگری از حکیم اشاره می کنم : ( رستگاری در مهربانی است ) .
در اندیشه ارد بزرگ مهربانی نخستین بینش انسانی و تخیل اولیه Primary Imagination فرض شده است که محور اصلی و قوه خلاقه رشد بشری محسوب می شود و برآیندهای آن در آرامش بشری ، توسعه هماهنگی ها و همکاری های جمعی و در نهایت دوستی بازتاب خواهد داشت .

 

بیراه نخواهد بود اگر بگویم اندیشه ارد بزرگ روی دیگر سکه مهربانی است جایی که حکیم ارد بزرگ می گوید : (سوگند به مهر که هیچ اندیشه ایی بی آن توان ایستایی ندارد ) . مهر جوهره حکمت ارد بزرگ است ، باز حکیم بزرگ می فرماید : ( بی هیچ چشم داشتی ، همواره مهربان باش ) .
در کتاب سرخ ستایش های پیوسته حکیم ارد بزرگ از مهربانی به ما یادآوری می کند مهربانی شعار ، برچسب و خواستی دور از دسترس نیست .

به تعدادی از جملات ستایش گونه حکیم ارد بزرگ در کتاب سرخ نسبت به اسطوره مهربانی بنگرید :

(( ماندگارترین نوا ، آهنگ مهربانی است .
مهر و مهربانی درخشش باورهای پاک درون آدمیان است .
پاکترین آرزوها ، در سینه مهربانان است .
آدمیان تنها با مهر ، به یکدیگر گره می خورند .
درازای زندگی در بخشندگی و مهربانی است .
آواز مهربانی از هر سنگ نگاره ای ، ماندگار تر است .
مهربانی گرامی ترین خوی آدمیست .
هیچ دری به روی مهربانان بسته نخواهد ماند .
 مهربان باش تا هرگز تنها نشوی .
مهربانان را باید ستایش نمود .
مهربانان دستان نوازشگر آسمانند .
براستی مهربانان ، فرمانروایان گیتی اند .
جهان مهربان است ، به یاد آر بارش باران را ، که تپش زندگی و مهربانیست .
مهربانان ، سرشت آسمانی و پاک خویش را به نمایش گذاشته اند .
جام زندگی را تنها با می ، مهر و دوستی پر کن . ))

تا اینجای بحث دانستیم اندیشه ارد حکیم مهربانی را یک " ارزش مهم" زندگی می داند عده ایی بر این باور هستند که حکمت ارد حکیم زاینده "رمانتیسم نو" است . آنها به بطن زندگی حکیم ارد بزرگ هم سرک کشیده اند و می گویند : خود او مدت ها درگیر مقوله هنر بوده است و این در بینش رمانتیک او سهمی بسزا داشته است . اما به این دسته از منتقدین باید گفت : اندیشه ارد بزرگ دارای توازنی خاص در درون خود است بخش ها وفرگردهای گوناگون آن یکدیگر را به خوبی مهار کرده و مدیریت می کنند . درست است که مهربانی پهنه اصلی گیتی مطرح می شود اما از مباحثی نظیر : خرد ، محیط زیست ، قانون ، سیاست ، عشق ، بستگان و رسانه ... چشم پوشی نشده است . در تمامی 34 فرگرد یا بخش کتاب سرخ شما در پس هر سخنی ، مهرعمیقی را شاهد هستید و از این روست که در آغاز همین بحث نیز از پوزیتیویسم در اندیشه ارد حکیم یاد کردیم .
نظریات و سخنان حکیم ارد بزرگ تکرار متجددانه گذشته نیست درگیر سنت Tradition نیز نشده است و به زبان عامی با تکرار تاریخ موافق نیست همه چیز را در صیقل یافتگی روزافزون می بیند و خردورزی را عامل دوری از بدی ها و زشتی ها می شمارد و از آنجایی که پویش را در تمام ابعاد گیتی می بیند دایره مهربانی را هر آن وسیع تر و گسترده تر حس می کند .
یکی از نقدهای رایج بر اندیشه ارد حکیم بحث عدم قطعیت Indeterminacy است می گویند با رشد علوم انسانی و فاخر شدن بسیاری از بخش های آن نمی توان به قطعیت در یک بخش پرداخت حال آنکه مهربانی در فلسفه حکیم ارد بزرگ به عنوان یک قطعیت پذیرفته شده است و این رجعت به سنت است ! حال آنکه در سنت ما به فربگی مهربانی آنهم به عنوان "ریشه" و "گرانیگاه"  گیتی مواجه نیستیم اگر هم مهربانی در دوره هایی مطرح بوده چیزی جز پوسته رنگ آمیزی شده توسط اندیشه های گوناگون نبوده است .

پس از مهربانی در اندیشخ ارد بزرگ که عنصر مسلط Dominant است . شادی بیشترین جایگاه را نصیب خود نموده ، حکیم بزرگ می فرماید : (زندگی پیشکشی است برای شاد زیستن) .
شادی در پنداشت حکیم ارد بزرگ رنگ و بوی اخلاقی دارد : (شادی کجاست ؟ جایی که همه ارزشمند هستند) . رقص و پایکوبی در اندیشه ارد بزرگ بد و پلید نیست پایکوبی بخشی از بازی انسان و گیتی معرفی می شود و موسیقی و پایکوبی ، بازی مویرگ های هوشمند گیتی در درون آدمی پنداشته می شود . حکیم ارد بزرگ خنده را صدا و پژواکی می داند که جهان فلسفه با همه عظمت خود تا کنون نتواننسته به درستی آنرا ترجمه و تفسیر کند .
شادی در فلسفه ارد حکیم در وهم و ایهام Ambiguity نیست حکیم در وصف شادی جملات شگفت انگیزی دارد جملاتی که به اعتقاد بسیاری از کارشناسان علوم انسانی تا کنون بی بدیل بوده اند :

(( اگر پایکوبی و شادی نباشد ، جهان را ارزش زیستن نیست .
زندگی ، پیشکشی است برای شاد زیستن .
جشن های بزرگ ، انگیزه افزایش باروری و پویایی آدمیان می باشد .
کسی که شادی را پاک می کند ، روان آدمیان را به بند کشیده است .
خنده در پس خود ، رازها در سینه دارد .
خنده راستین زیباست و نوای زندگیست . 
شادی بدون داشتن آزادی ، آفریده نمی شود .
آنکه نگاه و سخنش ، لبریز از شادیست ، در دوران سختی نیز ، ماهی های بزرگتری از آب می گیرد .
خوشبخت آدمیست که پیمانه رندگی اش همواره لبریز از شادیست .  ))

شادی و جشن های بزرگ در فلسفه فکری ارد حکیم دلیلی برای رشد و باروری محسوب می شوند او شادی در خیال Fancy را به حرکتی همیشگی و عینی مبدل می سازد .شادی خیالی را خطایی عاطفی Affective Fallacy می شمارد و می خواهد شادی را بروز داده و با بازی و هارمونی گیتی همراه شود .
شادی در فلسفه حکیم ارد بزرگ همچون رهایی از خویشتن Negative Capability است رهایی که مقصود نهایی خویش را نشان نمی دهد اما می تواند پرواز سرشت بشری برای همراهی با ریتم و ضرب آهنگ متناوب گیتی باشد .

رقص آدمی را همچون بازی برگهای درختان و امواج دریا با ریتم باد و دمادم نفس های جاری موجودات و هوای فرح بخش زندگی می داند . اندیشه ارد بزرگ ، درس همراهی آدمی است با سرشت پاک طبیعی خود . فلسفه ارد حکیم انسان را سلطان جابر و چپاولگر گیتی و هستی نمی شمارد و از آدمی می خواهد به جای جنگ با آن، بخشی از شادی و مهربانی کیهان باشد گیتی فراخی که باید ستایش شود و آن را دوست داشت و با نوای آن رقصید ....

منبع : http://hakimorod.great-forum.com/t68-topic